Đóng vai trò quan trọng

Phát biểu tại Hội thảo Chính sách tài chính cho ngành công nghiệp khoáng sản do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp cùng Hội Khoa học Công nghệ Mỏ Việt Nam, ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế VCCI cho rằng: Ngành công nghiệp khai khoáng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, không chỉ cung cấp nguyên liệu đầu vào thiết yếu cho nhiều ngành công nghiệp nền tảng như: Luyện kim, năng lượng, vật liệu xây dựng, mà còn là nguồn thu lớn cho ngân sách nhà nước.

Hội thảo Chính sách tài chính cho ngành công nghiệp khoáng sản. Ảnh: Nghĩa Đức

“Việt Nam sở hữu nhiều loại khoáng sản có giá trị chiến lược, trong đó có đất hiếm, vonfram, bôxit. Đây là những nguyên tố đóng vai trò then chốt trong chuỗi cung ứng toàn cầu về công nghệ cao, năng lượng tái tạo, sản xuất pin, chip bán dẫn và quốc phòng” - ông Đậu Anh Tuấn thông tin.

Cũng nói về vai trò quan trọng của khoáng sản đối với nền công nghiệp và tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong thời gian tới, ông Phan Chiến Thắng - Phó Tổng giám đốc Công ty Masan High-Tech Materials cho rằng: Việt Nam nổi bật với trữ lượng lớn vonfram và fluorit. Nếu những khoáng sản này được khai thác và chế biến hiệu quả sẽ đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam.

Ngoài ra, theo ước tính của Cục Khảo sát địa chất Mỹ, trữ lượng và tài nguyên đất hiếm ở Việt Nam đạt khoảng 22 triệu tấn, đứng thứ 2 thế giới, chỉ sau Trung Quốc. 5 quốc gia có trữ lượng đất hiếm lớn nhất thế giới gồm có: Trung Quốc (44 triệu tấn), Việt Nam (22 triệu tấn), Brazil (21 triệu tấn), Nga (21 triệu tấn), Ấn Độ (6,9 triệu tấn)…

Thừa nhận Việt Nam có tiềm năng khoáng sản lớn, song ông Bùi Ngọc Tuấn – Phó Tổng giám đốc Dịch vụ Tư vấn Thuế Deloitte Việt Nam cho rằng, việc khai thác, chế biến, đặc biệt là chế biến sâu với tài nguyên khoáng sản tại Việt Nam vẫn còn hạn chế. Một phần do phí, thuế quá cao và còn chồng chéo, nên không khuyến khích doanh nghiệp tham gia đầu tư mạnh mẽ vào lĩnh vực này.

Chính sách thuế phù hợp sẽ kích thích ngành công nghiệp khoáng sản phát triển

Phát biểu tại hội thảo, ông Nguyễn Văn Phụng - chuyên gia cao cấp về thuế và quản trị doanh nghiệp, nguyên Cục trưởng Cục Thuế doanh nghiệp lớn (Tổng cục Thuế, Bộ Tài chính) cho rằng: Khai thác khoáng sản là hoạt động nhằm đưa khoáng sản ra khỏi nơi thành tạo tự nhiên, bao gồm: Xây dựng cơ bản mỏ, khai đào, bơm hút, lọc tách, phân loại, làm giàu và các hoạt động khác có liên quan trong dự án đầu tư khai thác khoáng sản hoặc phương án khai thác khoáng sản. Sản phẩm của hoạt động khai thác khoáng sản là khoáng sản nguyên khai.

Trong khi đó, chế biến khoáng sản là quá trình xử lý, gia công khoáng sản sau khai thác thuộc dự án đầu tư khai thác khoáng sản, nhằm làm tăng giá trị khoáng sản nguyên khai đã được khai thác.

Mặc dù có tiềm năng khoáng sản rất lớn, nhưng theo ông Đậu Anh Tuấn, tiềm năng khoáng sản Việt Nam chỉ có thể được phát huy hiệu quả nếu chúng ta xây dựng được một hệ sinh thái chính sách phù hợp, trong đó, chính sách tài chính đóng vai trò then chốt.

Trên thực tế, các doanh nghiệp trong lĩnh vực khai khoáng hiện đang phải thực hiện đồng thời hai nghĩa vụ tài chính lớn: Thuế tài nguyên theo Luật Thuế tài nguyên 2009 và Tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo Luật Khoáng sản 2010, tiếp tục được kế thừa trong Luật Địa chất và Khoáng sản 2024.

“Cả hai khoản thu này đều nhằm bảo đảm nhà nước thu được phần giá trị từ tài sản công là tài nguyên khoáng sản. Tuy nhiên, việc cùng lúc áp dụng hai cơ chế tài chính đánh vào cùng một đối tượng đã và đang đặt ra những vấn đề thực tiễn, pháp lý và kinh tế đáng quan tâm” - ông Đậu Anh Tuấn thông tin.

Đặc biệt, theo phản ánh từ cộng đồng doanh nghiệp, tổng mức nghĩa vụ tài chính hiện nay đang cao vượt trội so với thông lệ quốc tế, có thể chiếm tới 30 - 40% doanh thu. Trong khi đó, các quốc gia có ngành khai khoáng phát triển như Australia, Canada, Indonesia thường chỉ áp dụng một cơ chế thuế tài nguyên (royalty) linh hoạt, kết hợp với thuế thu nhập doanh nghiệp, với tổng mức thu thấp hơn đáng kể.

Chính sự chồng lấn về bản chất giữa thuế tài nguyên và tiền cấp quyền đang làm tăng chi phí, giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam, đồng thời tạo ra những rủi ro pháp lý và làm giảm động lực đầu tư vào khai thác hiệu quả và chế biến sâu trong lĩnh vực khoáng sản. Trong đó, khai thác hiệu quả và chế biến sâu lại đang là định hướng xuyên suốt trong Nghị quyết 10-NQ/TW của Bộ Chính trị về chiến lược phát triển ngành khoáng sản đến năm 2030, tầm nhìn 2045.

Theo ông Phan Chiến Thắng - Phó Tổng giám đốc Công ty Masan High-Tech Materials, việc khai thác và chế biến khoáng sản không phải cứ múc lên bán, mà cần phải trải qua một quá trình đầu tư công nghệ. Tuy nhiên, thủ tục cấp phép khai thác khoáng sản doanh nghiệp đối mặt với nhiều khó khăn, có khi phải mất hàng năm trời, khiến doanh nghiệp mất đi cơ hội đầu tư.

Bên cạnh đó, mức phí thuế mà doanh nghiệp khoáng sản đang phải nộp quá cao, “tổng mức phí thuế, chưa bao gồm thuế thu nhập doanh nghiệp mà doanh nghiệp phải nộp chiếm 24-26% doanh thu” - ông Phan Chiến Thắng cho biết và cho rằng, để hiện thực hóa Nghị quyết 10-NQ/TW của Bộ Chính trị, cần đơn giản hóa thủ tục hành chính, thuận lợi hơn trong khâu cấp phép. Ngoài ra, chính sách tài chính thuế đối với doanh nghiệp khoáng sản cần ổn định, để doanh nghiệp yên tâm hoạt động và đầu tư công nghệ cho sản xuất, kinh doanh.

Từ những phân tích trên, ông Nguyễn Tiến Chỉnh - Trưởng Ban Khoa học Công nghệ - Hội Khoa học Công nghệ Mỏ Việt Nam cho rằng: Chính sách thuế phí phải hợp lý, đảm bảo nguồn thu cho ngân sách. Đồng thời cũng phải đảm bảo, khuyến khích các nhà đầu tư khai thác tài nguyên khoáng sản có hiệu quả, nhằm “nuôi dưỡng” nguồn thu và đảm bảo lợi ích của cư dân vùng có khoáng sản, phát triển bền vững ngành khai thác khoáng sản.